วันที่ 22 ตุลาคม 2558 เวลา 13.30 น. ณ วัดตรีทศเทพ ศาลา 5/1
รถตู้ ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล มารับอาจารย์สุภาพ ประศาสน์วินิจฉัย...
จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ปรารภอยู่เสมอว่าประเทศไทยควรจะได้มีสถานที่โดยเฉพาะสักแห่งหนึ่ง เพื่อใช้เป็นที่ตรวจรักษาผู้ป่วยทุกประเภท และเพื่อบรรดานายแพทย์ทั้งหลายจะได้ศึกษาค้นคว้าหาความรู้ความชำนาญต่อไป แล้วได้นำความรู้ความชำนาญเหล่านั้นมาใช้ให้เป็นประโยชน์แก่ประชาชนพลเมืองให้มีความสุขสมบูรณ์ยิ่งขึ้น ด้วยเหตุนี้ จึงแต่งตั้งกรรมการชุดหนึ่งให้พิจารณาโครงการจัดตั้ง 'เมืองโรงพยาบาล' หรือ 'ศูนย์การแพทย์' ขึ้นที่ตำบลทุ่งพญาไท โดยใช้ที่ดินทั้งหมด ระหว่างถนนพญาไท ถนนราชวิถี ถนนพระรามหก และถนนศรีอยุธยา แต่เนื่องด้วยโครงการนี้เป็นโครงการใหญ่ การที่จะก่อสร้างทั้งหมดโดยทันทีย่อมทำไม่ได้เพราะต้องใช้เงินจำนวนมากและทั้งยังขาดเจ้าหน้าที่ดำเนินการ ด้วยเหตุนี้ ฯพณฯ นายกรัฐมนตรี จึงดำริให้จัดตั้งโรงพยาบาลหญิงเป็นจุดแรกขึ้นก่อน
กำเนิดโรงพยาบาลหญิง 2494
ในปี 2492 รัฐบาลได้กำหนดพื้นที่โล่งเลยทุ่งพญาไท บริเวณอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ มุมถนนพญาไทกับถนนราชวิถี เป็นที่ก่อสร้างโรงพยาบาลหญิง กำหนดการก่อสร้างตึกอำนวยการขึ้นเป็นตึกแรก ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 16 เมษายน 2494 โดย จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี โรงพยาบาลหญิงจึงถือกำเนิดขึ้น เปิดรักษาแก่สตรีโดยทั่วไป แต่ผู้ป่วยส่วนมากเป็นแม่ที่มาคลอดบุตร งานด้านโรคเด็กจึงเริ่มต้นขึ้นที่โรงพยาบาลหญิงนี้ เริ่มแรกมีเพียงการรักษาดูแลเด็กเกิดใหม่และแนะนำวิธีเลี้ยงบุตรแก่แม่ที่มาคลอดเท่านั้น ต่อมาเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2494 นายแพทย์เสม พริ้งพวงแก้ว เข้ารับตำแหน่งผู้อำนวยการโรงพยาบาลหญิง
สิงหาคม 2494 แพทย์หญิงอรวรรณ คุณวิศาล ซึ่งได้รับทุนจากองค์การสหประชาชาติร่วมกับรัฐบาลไทย ดูงานด้านสวัสดิการเด็ก และศึกษาโรคเด็ก ณ มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด สหรัฐอเมริกา (ศึกษาระหว่าง 2493-2494) สำเร็จการศึกษากลับมาปฏิบัติงานที่โรงพยาบาลหญิง และเริ่มตั้งแต่วันที่ 17 กันยายน 2494 แผนกตรวจผู้ป่วยนอก โรงพยาบาลหญิง เปิดรับผู้ป่วยเด็กด้วย ขณะนั้น การตรวจผู้ป่วยเด็กคงรวมอยู่กับผู้ใหญ่และเรือนพักผู้ป่วยเด็กที่รับไว้ก็อยู่ปนกับผู้ใหญ่ จนวันที่ 16 เมษายน 2496 แผนกเด็กจึงได้เป็นเจ้าของตึกทั้งชั้น มีเตียงรับผู้ป่วย 34 เตียง และเตียงเด็กทารก 16 เตียง รวมเป็น 50 เตียง
กำเนิดโรงพยาบาลเด็ก 2497
เนื่องจากผู้ป่วยเด็กมีจำนวนเพิ่มมากขึ้นอย่างรวดเร็ว ห้องตรวจและเตียงรับผู้ป่วยมีไม่พอ โรงพยาบาลได้รับงบประมาณสร้างตึกเด็ก 3 หลัง หลังละ 2 ชั้น เป็นตึกอำนวยการ 1 หลัง ตึกผู้ป่วย 2 หลัง รับผู้ป่วยได้ 137 เตียง ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2497 โดย จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี จากนั้นมาผู้ป่วยเด็กก็ได้รับการโยกย้ายมาอยู่ที่ตึกเด็กเท่านั้น การบังคับบัญชายังคงอยู่กับโรงพยาบาลหญิง โดยมีนายแพทย์เสม พริ้งพวงแก้ว เป็นผู้อำนวยการ และแพทย์หญิงอรวรรณ คุณวิศาล เป็นนายแพทย์หัวหน้าโรงพยาบาลเด็ก ขณะนั้นกิจการของโรงพยาบาลเด็กแบ่งออกเป็น 4 แผนกคือ แผนกอายุรกรรม แผนกศัลยกรรม แผนกเภสัชกรรม และแผนกทะเบียนสถิติ
ในระยะเริ่มแรกของโรงพยาบาลเด็กนั้น ต้องนับว่าเป็นความอุตสาหะและพากเพียรของแพทย์หญิงอรวรรณ คุณวิศาล ซึ่งได้พยายามปลุกปล้ำขึ้นมา ต่อมาสุขภาพของท่านไม่สมบูรณ์ จึงได้ขอลาออกเพื่อพักรักษาตัวเมื่อวันที่ 4 ตุลาคม 2500
ปี 2501 แพทย์หญิงสุภาพ ประศาสน์วินิจฉัย ซึ่งสำเร็จปริญญาโท วิชาโรคศัลยกรรมเด็ก จากมหาวิทยาลัยเพนซิลวาเนีย สหรัฐอเมริกา (ศึกษาระหว่าง 2497-2500) เข้ารับตำแหน่งนายแพทย์หัวหน้าโรงพยาบาลเด็ก และหัวหน้าแผนกศัลยกรรม จนถึงปี 2506 จึงลาออกจากราชการ
ปี 2507 แพทย์หญิงเพทาย แม้นสุวรรณ ดำรงตำแหน่งนายแพทย์หัวหน้าโรงพยาบาลเด็ก
โรงพยาบาลเด็กแยกจากโรงพยาบาลหญิง
ภายหลังเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 รัฐบาลภายใต้การนำของศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ นายกรัฐมนตรี และศาสตราจารย์นายแพทย์อุดม โปษกฤษณะ รัฐมนตรีกระทรวงสาธารณสุข ได้ปรับปรุงส่วนราชการของกระทรวงสาธารณสุข กรมการแพทย์ได้รับการจัดให้เป็นกรมวิชาการ มีการแบ่งส่วนราชการของกรมการแพทย์ใหม่
วันที่ 3 ธันวาคม 2517 มีพระราชกฤษฎีกาแบ่งส่วนราชการกรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข ให้โรงพยาบาลเด็ก มีฐานะเป็นกองหนึ่งในกรมการแพทย์ โรงพยาบาลเด็กแยกออกจากโรงพยาบาลหญิงเป็นเอกเทศ เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม 2518 (คณะรัฐมนตรีอนุมัติให้โรงพยาบาลหญิงเปลี่ยนเป็นโรงพยาบาลสำหรับรักษาโรคทั่วไปเมื่อวันที่ 10 กันยายน 2518 ต่อมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯพระราชทานนามใหม่ว่า 'โรงพยาบาลราชวิถี' เมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2519)
โรงพยาบาลเด็กถือกำเนิดแต่ปี 2497 แม้ว่าการบังคับบัญชายังคงอยู่กับโรงพยาบาลหญิง แต่โรงพยาบาลเด็กเองแบ่งเป็น 4 แผนกคือ แผนกอายุรกรรม แผนกศัลยกรรม แผนกเภสัชกรรม และแผนกทะเบียนสถิติ และทั้ง 4 แผนกดังกล่าว ก็มิได้ปะปนกับแผนกเดียวกันนั้นๆ ของโรงพยาบาลหญิง เช่นนี้ จึงชัดเจนว่าโรงพยาบาลเด็กมิใช่เป็นเพียง 'แผนกเด็ก' ของโรงพยาบาลหญิง
ดังนั้น ตำแหน่ง 'นายแพทย์หัวหน้าโรงพยาบาลเด็ก' จึงมิใช่เป็นเพียง 'หัวหน้าแผนก' หากมีฐานะเทียบเท่าตำแหน่ง 'ผู้อำนวยการโรงพยาบาลเด็ก'
แพทย์หญิงอรวรรณ คุณวิศาล จึงนับว่าเป็นผู้อำนวยการคนแรกของโรงพยาบาลเด็ก (2497-2500) และแพทย์หญิงสุภาพ ประศาสน์วินิจฉัย เป็นผู้อำนวยการคนที่สองของโรงพยาบาลเด็ก (2501-2506)
แพทย์หญิงอรวรรณ คุณวิศาล (2456-2552)
ท่านเป็นผู้ผลักดันให้เกิด และเป็นผู้ก่อร่างสร้างโรงพยาบาลเด็กในช่วงเริ่มต้น
ท่านยังมีส่วนร่วมอย่างสำคัญในการบริหารและพัฒนาองค์กรสำหรับสตรี อาทิ สมาคมสตรีอุดมศึกษาแห่งประเทศไทย สมาคมแพทย์สตรีแห่งประเทศไทย สมาคมผู้บำเพ็ญประโยชน์แห่งประเทศไทย สภาสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย สภาสตรีแห่งชาติ สมาคมบริการนักศึกษานานาชาติ
ท่านริเริ่มและก่อสร้างโครงการเพื่อสังคมและสาธารณประโยชน์หลายโครงการ อาทิ บ้านพักคนชราบุศยานิเวศม์ (อยุธยา) สถาบันพัฒนาเยาวสตรี (เชียงใหม่)
ท่านมีส่วนร่วมในการจัดตั้งวิทยาลัยศาสนศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล
คุณูปการของท่านเป็นที่ประจักษ์ ยกย่อง นับถือ จากองค์กรทั่วไป แต่กลับไม่เป็นที่รู้จัก รับรู้ แก่ประชาคมโรงพยาบาลเด็ก
แพทย์หญิงอรวรรณ คุณวิศาล ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2552
แพทย์หญิงสุภาพ ประศาสน์วินิจฉัย (2468-2558)
ท่านนับเป็นกุมารศัลยแพทย์คนแรกๆ ของประเทศไทย
ท่านไม่เป็นที่รู้จักแก่ประชาคมโรงพยาบาลเด็ก
ท่านถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 19 ตุลาคม 2558 และได้บริจาคร่างกายให้ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล
ประวัติศาสตร์สิบปีแรกของโรงพยาบาลเด็ก (2497-2506) ไม่เป็นที่รับรู้กว้างขวาง บรรพชนผู้บุกเบิกมิได้รับเกียรติอย่างที่พึงเป็น
ปี 2547 ซึ่งสมควรเป็นวาระเฉลิมฉลอง 50 ปี แต่คณะบริหารในตอนนั้น มีความเห็นว่าโรงพยาบาลเด็กถือกำเนิดเมื่อแยกออกจากโรงพยาบาลหญิง ผู้อำนวยการถึงขนาดออกหนังสือประกาศฯ เป็นทางการ ให้นับว่าโรงพยาบาลเด็กเกิดเมื่อวันที่ 3 ธันวาคม 2517
ประวัติศาสตร์สัมพันธ์กับความทรงจำ
ความทรงจำอาจแบ่งได้เป็น 2 แบบ คือ cultural memory กับ communicative memory
Cultural memory มาจากการเรียนรู้ 'อย่างทางการ'
Communicative memory มาจากการเรียนรู้ จากรุ่นสู่รุ่น ผ่านสื่อกลาง ผ่านการบอกเล่า 'อย่างไม่ทางการ'
ประวัติศาสตร์สิบปีแรกของโรงพยาบาลเด็ก เสมือนถูกทำให้หายไปจาก cultural memory
บันทึกนี้ มุ่งหวังรักษาประวัติศาสตร์สิบปีแรกของโรงพยาบาลเด็กดังกล่าวไว้ อย่างน้อยก็ในแบบ communicative memory...
ข้อมูลค้นจาก
อนุสรณ์พิธีเปิดตึกโรงพยาบาลเด็ก 10 ธันวาคม 2525
อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิง แพทย์หญิง คุณอรวรรณ คุณวิศาล 1 มิถุนายน 2552
สันติ ตั้งรพีพากร. ชีวิตที่ลำบากเป็นชีวิตที่เจริญ: ชีวประวัติ ศาสตราจารย์นายแพทย์เสม พริ้งพวงแก้ว. 2544.
Assmann J. Communicative and Cultural Memory. Cultural Memory Studies. An International and Interdisciplinary Handbook. Berlin, New York, 2008, S109-118.
